Şizofreni Tanılı Hastalarda Hemşirelik Bakımı

Şizofreni, bireyin düşünce, duygu, algı ve davranışlarında ciddi bozulmalarla seyreden, kronik bir ruhsal hastalıktır. Dünya Sağlık Örgütü (WHO) verilerine göre dünya genelinde yaklaşık 24 milyon insan şizofreni ile yaşamaktadır ve bu sayı yetişkin nüfusun yaklaşık %0,32’sine karşılık gelmektedir (WHO, 2022). Hastalık genellikle ergenlik sonu veya erken yetişkinlik döneminde başlamakta ve bireyin sosyal, mesleki ve akademik işlevselliğinde kalıcı etkiler bırakabilmektedir.

Şizofreninin temel belirtileri; halüsinasyonlar, sanrılar, düşünce ve konuşma bozuklukları, duygulanımda küntleşme, motivasyon kaybı ve sosyal geri çekilmedir. Bu belirtiler bireyin yaşam kalitesini ciddi şekilde düşürürken, aynı zamanda aile ilişkilerini ve toplumsal rolünü de zedelemektedir.

Hastalık yalnızca bireyi değil, bakım verenlerini de derinden etkiler. Aileler çoğunlukla bakım yükünün yanı sıra psikolojik, sosyal ve ekonomik zorluklarla da karşı karşıya kalır. Yapılan bir araştırmada, şizofreni hasta yakınlarının %40’ından fazlasının yüksek düzeyde stres ve tükenmişlik yaşadığı bildirilmiştir.

Bu nedenle şizofreninin yönetiminde sadece farmakolojik tedavi değil; Şizofreni Tanılı Hastalarda Hemşirelik Bakımı , psikososyal destek ve aile eğitimi de kritik bir rol üstlenmektedir. Nitekim son yıllarda yapılan meta-analizler, hemşirelik müdahalelerinin tedaviye uyumu artırdığını, semptomları azalttığını ve yeniden hastaneye yatış oranlarını düşürdüğünü göstermektedir.

Şizofreni Pozitif ve Negatif Belirtileri

Pozitif Belirtiler (Olağan işlevlerde aşırılık ya da çarpıklık)

Negatif Belirtiler (Olağan işlevlerin azalması ya da yitimi)

Sanrılar (Delüzyonlar): Gerçeklikle bağdaşmayan, değiştirilemeyen yanlış inanışlar. Halüsinasyonlar: Genellikle işitsel olmak üzere gerçek dışı algılar. 5 duyu organı ile hissedilen uyaranların yanlış yorumlanması sonucunda oluşur. Düşünce/konuşma bozuklukları: Konudan sapma, dağınık konuşma, mantıksız bağlar kurma. Davranış bozuklukları: Agitasyon, uygunsuz davranışlar, katatoni. Hemşirelik Bakımı: Hasta ile güvene dayalı terapötik iletişim kurmak. Halüsinasyon ya da sanrı yaşadığında hastayı sakin bir şekilde gerçekliğe yönlendirmek. Net, basit ve anlaşılır cümleler kullanmak. Çevredeki uyaranları azaltmak, güvenli bir ortam sağlamak. İlaç tedavisine uyumu desteklemek, yan etkileri gözlemek.

Duygusal küntlük/azalma: Yüz ifadesinde, ses tonunda ve duygusal tepkilerde yetersizlik. Aloji: Konuşmada fakirleşme, kısa ve yetersiz cevaplar verme. Avolüsyon: İstek ve motivasyon kaybı, günlük yaşam aktivitelerine ilgisizlik. Depresyon benzeri bu tabloda kişide günlük işlevde isteksizlik görülür. Toplumsal geri çekilme: İnsan ilişkilerinden uzaklaşma, yalnız kalmayı tercih etme. Hemşirelik Bakımı: Günlük yaşam aktivitelerini desteklemek, küçük hedeflerle motive etmek. Grup etkinliklerine ve toplumsal etkileşimlere katılımı teşvik etmek. İletişimi sürdürmek için sabırlı olmak, sözel olmayan ipuçlarını gözlemek. Öz bakım becerilerini desteklemek (yemek, temizlik, giyinme). Duygusal destek sağlamak, aileyi bakım sürecine dâhil etmek.

Hemşirelik Yaklaşımları

1. Güvenli Ortam ve Davranış Yönetimi

Şizofreni hastalarında ajitasyon, saldırganlık veya kendine zarar verme davranışları görülebilir. Araştırmalar, hemşirelerin kriz durumlarında sakin ve yapılandırıcı bir yaklaşım göstermesinin hem hasta güvenliğini sağladığını hem de tekrar eden davranışların azalmasına katkı sunduğunu göstermektedir.

2. İletişim ve Empati

Hemşirelik bakımında etkili iletişim kilit rol oynar. Yapılan bir çalışmada, hemşire-hasta iletişiminde kullanılan kısa, açık ve yargılamayan ifadelerin halüsinasyon ve sanrı ile ilişkili kaygıyı azalttığı rapor edilmiştir.

3. İlaç Tedavisine Uyum

Şizofrenide tedaviye uyumsuzluk, en önemli nüks nedenlerinden biridir. 2022–2024 yılları arasında 201 hasta üzerinde yapılan bir araştırmada, refined nursing care uygulamalarının ilaç uyumunu artırdığı ve nüks oranlarını anlamlı derecede azalttığı bulunmuştur.

4. Psiko-eğitim ve Aile Katılımı

Psiko-eğitim, hastanın ve ailesinin hastalık, belirtiler ve tedavi süreci hakkında bilgilendirilmesini içerir. Meta-analiz sonuçları, aileye yönelik psiko-eğitimin yeniden yatış oranlarını düşürdüğünü ve aile refahını artırdığını göstermektedir.

5. Psikososyal Müdahaleler

Hemşireler tarafından yürütülen bilişsel davranışçı terapi, sosyal beceri eğitimi ve metakognitif eğitim (MCT), şizofreni hastalarında belirtilerin azalmasında ve işlevselliğin artmasında etkili bulunmuştur.

Hemşirelik Bakımının Hedefleri

• Semptom kontrolü: Halüsinasyon ve sanrıların etkisini azaltmak

• Sosyal işlevsellik: Günlük yaşam becerilerinde bağımsızlığı desteklemek

• İlaç uyumu: Düzenli ilaç kullanımını sağlamak

• Nükslerin önlenmesi: Yeniden hastaneye yatışların azaltılması

• Yaşam kalitesi: Hem hastanın hem de ailesinin refahını artırmak

Şizofreni Hastalarında Olası NANDA Hemşirelik Tanıları

• Düşünce sürecinde bozulma

• Sosyal etkileşimde bozulma

• İntihar riski

• Uyku örüntüsünde bozulma